ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ. ΕΝΑ ΣΥΝΤΟΜΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Προσωπικά μου είναι αδύνατον να ισχυριστώ ότι έχω διαβάσει τους 30 τόμους που αποτελούν το έργο του Keynes, θα ήταν ένδειξη μέγιστης αμετροέπειας.  Ίσως όμως να μην υπάρχει κανένα άλλο βιβλίο οικονομικής ιστορίας και σκέψης, εκτός από τις Οικονομικές Συνέπειες της Ειρήνης του Keynes, από το οποίο μπορούμε να αντλήσουμε γνώσεις και διδάγματα για την ελληνική κρίση.  Ο Keynes ήταν επίσημος αντιπρόσωπος της Βρετανίας στην συνδιάσκεψη που είχε γίνει στο Παρίσι με την λήξη του 1^ου Παγκοσμίου Πολέμου και η οποία έμεινε στην ιστορία για την υπογραφή της Συνθήκης των Βερσαλλιών.

Τον Νοέμβριο του 1919 εκδόθηκαν οι Οικονομικές Συνέπειες της Ειρήνης όπου περιέγραψε την επικείμενη καταστροφή που περίμενε την ευρωπαϊκή ήπειρο από την ταπεινωτική Συνθήκη που επεβλήθη στην Γερμανία.  Απογοητευμένος και ενώ ήταν μέλος της Βρετανικής αντιπροσωπείας είχε αποχωρήσει σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την αμετροεπή και βάρβαρη επιβολή των πολεμικών αποζημιώσεων και επανορθώσεων  στην ηττημένη Γερμανία. 

«… ο βρετανικός λαός δέχτηκε τη συνθήκη χωρίς να την διαβάσει.  Είναι όμως υπό την επιρροή του Παρισιού, όχι του Λονδίνου, που γράφτηκε αυτό το βιβλίο από έναν που, αν και Άγγλος, αισθάνεται τον εαυτό του επίσης Ευρωπαίο, και, λόγω της τόσο έντονης εμπειρίας, δεν μπορεί να αδιαφορήσει ενώπιον της περαιτέρω εκδίπλωσης του μεγάλου ιστορικού δράματος αυτών των ημερών, που θα καταστρέψει σπουδαίους θεσμούς, αλλά ενδέχεται επίσης να δημιουργήσει ένα νέο κόσμο.» (Keynes)σελ. 4

Δεν γνώριζε «καμία ικανοποιητική απάντηση» στην αναφορά της γερμανικής οικονομικής επιτροπής ότι «εκείνοι που υπογράφουν αυτή τη συνθήκη θα υπογράψουν τη θανατική καταδίκη πολλών εκατομμυρίων Γερμανών ανδρών, γυναικών και παιδιών.» (σελ.151)  «Η εξέταση της ικανότητας της Γερμανίας να πληρώσει ήταν εξαρχής εκτός συζήτησης.» (σελ.97)  Ο Keynes δεν εισακούστηκε και το αποτέλεσμα το βίωσε με τον πιο συγκλονιστικό τρόπο η ευρωπαϊκή ήπειρος λίγα χρόνια αργότερα

Ο επίλογος του Keynes είναι δηλωτικός τόσο της απαισιοδοξίας του όσο και της κατεύθυνσης που πρέπει να αναζητηθεί η ελπίδα.

«Συναντώ λίγες ενδείξεις αιφνίδιων ή δραματικών εξελίξεων οπουδήποτε.  Εξεγέρσεις και επαναστάσεις μπορεί να συμβούν, επί του παρόντος όμως, όχι τέτοιες που έχουν θεμελιώδη σημασία.  Εναντίον της πολιτικής τυραννίας και αδικίας, η επανάσταση είναι ένα όπλο.  Ποια ορμήνια όμως της ελπίδας μπορεί να προσφέρει η επανάσταση σε πάσχοντες από οικονομική στέρηση, η οποία να μην προέρχεται από αδικίες της διανομής, αλλά να είναι γενική;  Η μοναδική εγγύηση εναντίον της επανάστασης στην Κεντρική Ευρώπη είναι πράγματι το γεγονός ότι, ακόμα και στη σκέψη των ανθρώπων που είναι απελπισμένοι, η επανάσταση δεν προσφέρει καμία προοπτική βελτίωσης πουθενά.  Συνεπώς, ενδέχεται να βρίσκεται ενώπιον μας μια μακρά, σιωπηλή διαδικασία ημι-ένδειας και μίας σταδιακής, σταθερής ύφεσης του βιοτικού επιπέδου και των ανέσεων.  Αν της επιτρέψουμε να προχωρήσει, η χρεοκοπία και η παρακμή της Ευρώπης θα επηρεάσει μακροπρόθεσμα τους πάντες, ίσως όμως όχι με έναν τρόπο εντυπωσιακό ή άμεσο.

Αυτό έχει μία ευοίωνη πλευρά.  Μπορεί ακόμα να έχουμε χρόνο να επανεξετάσουμε τις πορείες μας και να δούμε τον κόσμο με νέα μάτια.  Για το άμεσο μέλλον αναλαμβάνουν δράση τα γεγονότα και το εγγύτερο πεπρωμένο της Ευρώπης δεν είναι πλέον στα χέρια κανενός.  Τα γεγονότα του επερχόμενου έτους δε θα διαμορφωθούν από τις προμελετημένες πράξεις των πολιτικών ανδρών, αλλά από τα κρυμμένα ρεύματα, που ρέουν αδιάκοπα κάτω από την επιφάνεια της πολιτικής ιστορίας, την έκβαση των οποίων δεν μπορεί να προβλέψει κανένας.  Με ένα μόνο τρόπο μπορούμε να επηρεάσουμε αυτά τα κρυμμένα ρεύματα-θέτοντας σε κίνηση εκείνες τις δυνάμεις της εκπαίδευσης και της φαντασίας που μεταμορφώνουν την γνώμη.  Το μέσο πρέπει να είναι η βελτίωση της αλήθειας, η αποκάλυψη της ψευδαίσθησης, η διάλυση του μίσους, η διεύρυνση και η εκπαίδευση των ανθρώπινων αισθημάτων και νοοτροπιών.

Σε αυτό το φθινόπωρο του 1919 στο οποίο γράφω, είμαστε στη νεκρή εποχή της μοίρας μας.  Η αντίδραση από τους κόπους, τους φόβους και τα βάσανα των τελευταίων πέντε ετών βρίσκεται στ ύψιστο σημείο της.  Η ικανότητα μας να αισθανόμαστε ή να νοιαζόμαστε πέραν των άμεσων ζητημάτων της δικής μας υλικής ευημερίας επισκιάζεται προσωρινά.  Τα μεγαλύτερα γεγονότα έξω από την δική μας άμεση εμπειρία και οι πιο τρομερές προσδοκίες δεν μπορούν να μας κινητοποιήσουν.

….

Έχουμε ήδη κινηθεί πέραν των ορίων της αντοχής και έχουμε ανάγκη από ανάπαυση.  Ποτέ ξανά στη διάρκεια της ζωής των ανθρώπων που ζουν σήμερα δεν έκαιγε τόσο θαμπά το καθολικό στοιχείο στην ψυχή του ανθρώπου.

Γι’ αυτούς τους λόγους η αληθινή φωνή της νέας γενιάς δεν έχει ακόμα προφερθεί, η δε σιωπηλή γνώμη δεν έχει πάρει ακόμη την μορφή της.  Αφιερώνω αυτό το βιβλίο για τη διαμόρφωση της γενικής κοινής γνώμης του μέλλοντος.»

Αργότερα και ήδη από το 1941 ο Keynes είχε καταθέσει την πρόταση του για το πώς θα έπρεπε να οικοδομηθεί η μεταπολεμική νομισματική αρχιτεκτονική.  Στο πυρήνα της πρότασης του ήταν η δημιουργία ενός παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος, του Bancor και μίας Διεθνούς Ένωσης Συμψηφισμού.  (International Clearing Union).   Οι προτάσεις του ξεδιπλώθηκαν στην συνδιάσκεψη του Bretton Woods το 1944.  Θέλω απλώς να σταθώ σε ένα διαφορετικό σημείο της εισαγωγικής του τοποθέτησης για την δημιουργία της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ρόλου της:

«Θα είναι το καθήκον της Τράπεζα, δια μέσω σοφού και συνετού δανεισμού, να προωθήσει μια πολιτική επέκτασης της παγκόσμιας οικονομίας, υπό την έννοια κατά την οποία ο όρος αυτός είναι ο ακριβώς αντίθετος του πληθωρισμού. Με τον όρο "επέκταση" πρέπει να εννοούμε την αύξηση των πόρων και της παραγωγής σε πραγματικούς όρους, σε φυσική ποσότητα, η οποία συνοδεύεται και διευκολύνεται από την αντίστοιχη αύξηση της αγοραστικής δύναμης. Με τον "πληθωρισμό" από την άλλη πλευρά, εννοούμαι την αντίστοιχη αύξηση της αγοραστικής δύναμης που δεν  την συνοδεύει αύξηση στην ποσότητα της παραγωγής.  Η Τράπεζα θα προωθήσει την [οικονομική] επέκταση και την αποφυγή του πληθωρισμού.» (σελ.85, μετάφραση δική μου)

Ούτε και στο Bretton Woods ο Keynes εισακούστηκε.  Αντί για ένα παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα το οποίο θα ανακύκλωνε τα πλεονάσματα με τα ελλείμματα υιοθετήθηκε ένας κανόνας δολαρίου για να μην απολέσουν οι ΗΠΑ την κυριαρχία τους, ενώ η δραστηριοποίηση της Παγκόσμιας Τράπεζας προκαλεί ρίγη φόβου και όχι ελπίδας σε όποια χώρα και εάν έχει βρεθεί.  Είναι αναπόφευκτο ότι στο μυαλό ενός νουνεχή ανθρώπου θα γίνει η σύγκριση μεταξύ της Συνθήκης των Βερσαλλιών και του ελληνικού μνημονίου, μεταξύ της Γερμανίας του μεσοπολέμου και της Ελλάδας σήμερα.  Είναι αναπόφευκτο ότι θα κάνει την σύγκριση μεταξύ των στόχων που θα έπρεπε κατά τον Keynes να έχει η Παγκόσμια Τράπεζα και των στόχων που θα έπρεπε να έχει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και οι άλλοι παγκόσμιοι θεσμοί.

Η Ελλάδα έχει συνθηκολογήσει με την θανατική της καταδίκη χωρίς να έχει εξεταστεί η ικανότητά της να πληρώσει τα χρέη της.  Οι πολιτικές της Ευρωζώνης διασώζουν τις τράπεζες χωρίς να δίνουν στους λαούς της Ευρώπης την ελπίδα που συνοδεύει την οικονομική επέκταση οριζόμενης ως το αντίθετο του πληθωρισμού.

Παντού βασιλεύει ο κυνισμός ο οποίος βαφτίζεται αστικός ρεαλισμός.  Πάνω από την Ευρώπη πλανάται το φάντασμα μίας ιδεολογικής αμετροέπειας που πλέον καθορίζει ακόμη και τους "φόβους" των λαών, μία αμετροέπεια χωρίς να την στοιχειώνει η ελπίδα από το όνειρο του Keynes.   Πάνω από την Ευρώπη πλανώνται οι μνήμες της πρόσφατης ιστορίας της.  Πόσο συγκλονιστική και επίκαιρη είναι η σκέψη του.    Πώς θα ήταν άραγε ο κόσμος εάν ο Keynes είχε εισακουστεί;

ΠΗΓΕΣ:

Keynes, J. M. (2009 [1971]). Οι Οικονομικές Συνέπειες της Ειρήνης. (Μ. Ψαλιδόπουλος, Θ. Νουτσόπουλος, Επιμ., & Θ. Νουτσόπουλος, Μεταφρ.) Αθήνα: Παπαζήσης.

United States. Dept. of State, (1948), Proceedings and Documents of the United Nations Monetary and Financial Conference, Bretton Woods, New Hampshire, July 1-22, 1944, [Vol  I/1948], accessed May 26, 2014 from FRASER, http://fraser.stlouisfed.org/publication/?pid=430